Từ cách chuẩn bị cho đến cách thi và lựa chọn học sinh giỏi của Mỹ thật khác xa cách làm ở VN hiện nay.

>>Khi 'đầu cừu, đuôi thuyền trưởng' thành Chuyện đương thời

>> 20 năm tới, có đuổi kịp các nước về ngoại ngữ?

>> Người Việt 'yếu' ngoại ngữ và tư duy 'tạm đủ'

>> Câu hỏi khắc khoải ở cổng trường đại học

Con trai tôi du học ở Mỹ theo học bổng tuyen sinh cao dang tuyen sinh cao dang Giáo dục . Sau một năm học lớp 10 tạimột trường trung học danh tiếng có 107 năm truyền thống của tiểu bangGeorgia, cháu may mắn luôn giữ vị trí số 1 và được thày cô khen ngợi.Khi còn ở Việt Nam, cháu cũng là học sinh giỏi Anh Văn, học sinh giỏiTin học, từng ở trong đội tuyển của quận, của TPHCM. Vì vậy tôi cũngmuốn tìm hiểu thi học sinh giỏi ở Mỹ sẽ như thế nào.

Ai thích thì... tự đăng ký thi

Đầu tiên tôi xem xét ở trường. Hóa ra các trường phổ thông ở Mỹ khôngtổ chức thi học sinh giỏi theo kiểu đồng loạt và đại trà như ở ViệtNam, nghĩa là thi đậu vào đội tuyển của trường, sau đó thi cấp quận,huyện, rồi chọn ra những em đứng đầu vào đội tuyển thi thành phố. Và cứthế lên đến cấp quốc gia và sau chót là quốc tế. Tương tự, các trườngphổ thông ở Mỹ cũng không thấy có các đội tuyển học sinh giỏi để "luyệngà chọi".

Tôi tiếp tục tìm hiểu trên mạng Internet. Hóa ra ở Mỹ, có rất nhiềucuộc thi Toán dành cho học sinh giỏi cấp trung học phổ thông hàng nămđược tổ chức. Có khoảng 24 cuộc thi tầm cỡ quốc gia hay khu vực lớn tổchức hàng năm. Ngoài ra, còn các cuộc thi của từng tiểu bang và củanhững khu vực nhỏ hơn. Sơ sơ cũng cả trăm cuộc thi mỗi năm.

Nhưng thử xem cuộc thi lớn nhất là kỳ thi Toán học Mỹ (AmericanMathematic Competition - AMC) do Hiệp hội Toán học (HHTH) Mỹ tổ chức.Theo HHTH Mỹ, cuộc thi này đã có từ 60 năm nay. Hàng năm có 350.000 họcsinh từ 6.000 trường trung học Mỹ tham gia kỳ thi này để giải các bàitoán khó và trui rèn đam mê môn Toán. Cuộc thi này tổ chức cho các họcsinh theo từng cấp lớp và sẽ có nhiều cấp độ khác nhau. Cấp độ cuốicùng, tất nhiên là sẽ vào Olympic Toán Quốc tế với 6 học sinh xuất sắcnhất.

Vậy làm thế nào để tham gia cấp độ đầu tiên của Kỳ thi này? Câu trảlời từ HHTH Mỹ rất đơn giản là ai cũng có thể tham gia. Bạn chỉ cần đăngký một khoản lệ phí trực tuyến từ 50 - 60 USD (tùy cấp lớp), sau đóchọn ngày nào phù hợp theo lịch trình và địa điểm thi nào gần nhất trongtiểu bang bạn sống. Khi thi xong, nếu điểm tốt, bạn sẽ tiếp tục thi vàocác kỳ cao hơn.

Một buổi thi Olympic Toán quốc tế. Ảnh: Vnmath.com

Không có "lò", tự luyện thi

Vậy ai luyện thi cho bạn? Câu trả lời là chính bạn. Khi đăng ký kỳthi AMC đầu tiên, bạn sẽ nhận được khá nhiều giá trị cộng thêm từ khoảnlệ phí thi đã nộp. Theo đó bạn và thày giáo dạy Toán của bạn ở trường sẽnhận được các Tạp chí Toán học, bản tin điện tử về Toán, giảm giá cácloại sách, video về Toán của HHTH Mỹ bán ở hiệu sách, tham gia các khóahọc trực tuyến, giảm giá cho vé tham dự các cuộc họp và hội thảo về Toánhàng năm... Đây là những tài liệu và hoạt động đa dạng của HHTH Mỹ giúpbạn học Toán và chia sẻ những vấn đề băn khoăn với cộng đồng Toán họctoàn nước Mỹ. Còn lại thì bạn tha hồ tự "luyện chưởng".

Để giúp thêm học sinh, HHTH Mỹ cho ra những lời khuyên. Theo đó, cáchtốt nhất để học giỏi Toán và thi lọt các vòng là liên tục làm Toán,thực hành không ngừng nghỉ. Với các bài viết trong phần giải Toán thìphải làm sao trình bày cho rõ ràng, khúc chiết. Nên tìm nhiều cách tốtnhất để giải một bài Toán, vì chẳng có bài Toán nào chỉ có một cách duynhất.  Muốn học giỏi Toán thì nên học từ bạn bè, cũng như liên tục họchỏi từ những bậc thầy bằng cách đọc các sách Toán họ viết hoặc liên lạcbằng mọi cách nếu có thể.

Quan điểm GD Mỹ cho rằng, một học sinh giỏi Toán thì nên học hỏi từquá khứ, nên liên hệ những vấn đề mới từ những vấn đề cũ để học hỏi thêmvề sự tương đồng hay sự khác biệt. Và ngay cả khi kỳ thi đã kết thúc,mỗi học sinh cần tiếp tục suy nghĩ về những bài toán mà cuộc thi đặt ravà thảo luận với người khác. Cuối cùng, họ khuyên học sinh nên kiên nhẫnhọc Toán.

Như vậy, khác hẳn với các học sinh giỏi ở Việt Nam, sau khi đi qua kỳthi tuyển chọn đầu tiên bắt đầu lọt dần vào các đội tuyển và được luyệnnhư luyện gà chọi, học sinh Mỹ phải tự học là chính. Và trong quá trìnhnày, các học sinh Việt Nam có thể được trường  "đặc cách" cho nghỉ bớtmôn phụ, thậm chí bỏ học các môn khác vài tháng, về học bù sau mà chỉtập trung vào học môn mình sẽ tham gia thi học sinh giỏi. Trong khi đó,học sinh Mỹ vì tự học môn nào là do ưa thích và đam mê, tự đi thi vì nỗlực muốn chứng minh bản thân có khả năng vượt qua thử thách, nên ởtrường vẫn học tất cả các môn học không có gì thay đổi.

Hơn nữa, các kỳ thi học sinh giỏi tại Mỹ chỉ là một phần thước đo giátrị của học sinh. Tại trường phổ thông Mỹ, một học sinh được coi làxuất sắc phải "văn võ song toàn". Tức là đương nhiên có thành tích họctập tốt, nhưng ngoài ra em này còn là người có năng khiếu và thành tíchtrong thể thao hay nghệ thuật. Chưa hết, em này còn có khả năng tham giacác hoạt động cộng đồng, có thành tích lãnh đạo, các kỹ năng mềm trongđời sống đều xuất sắc.

Vì vậy, các học sinh giỏi Toán cũng vẫn có thể vẽ đẹp, chơi thể thaocừ và hoạt động từ thiện tích cực. Hình ảnh của một học sinh giỏi nhưvậy tràn đầy sức sống và rất gần gũi với những gì xã hội cần. Nó kháchẳn hình ảnh những học sinh giỏi theo kiểu "gà chọi" của ta, chỉ biếtmột môn mà mình giỏi, mắt cận thị vì học nhiều quá và thân thể khôngcường tráng cho lắm vì không có thời gian tập thể thao. Đó là chưa kểnhiều em chuyên học Toán, Lý, Hóa giỏi thì giao tiếp và hoạt động xã hộirất yếu.

Ba ngày và vài năm

Dù sao tôi vẫn còn một điểm tò mò. Cho dù là học sinh Mỹ tự học thếnào, vậy vẫn còn kỳ thi Olympic quốc tế, không lẽ lại không chuẩn bị chocác em. Vì kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế lần thứ 46 đến gần, tôi vàowebsite của American Chemical Society, Hiệp hội Hóa học Mỹ xem thử.

Thông tin ở đây cho hay, các học sinh trung học Mỹ, sau khi trải quacác kỳ thi học sinh giỏi Hóa (cách thức tương tự thi Toán) sẽ chọn ra 20thành viên xuất sắc nhất. Các em này sẽ được mời đi cắm trại 3 ngàytrước kỳ thi. Sau 3 ngày, từ 20 em sẽ chọn ra 4 em xuất sắc nhất để thamdự kỳ thi cuối cùng... Chỉ vẹn vẹn ba ngày so với hàng nhiều năm luyệntrong lò của học sinh ta.

Như vậy, từ cách chuẩn bị cho đến cách thi và lựa chọn học sinh giỏicủa Mỹ thật khác xa cách làm ở VN hiện nay, và từ đó cho ra những "sảnphẩm" học sinh giỏi cũng rất khác nhau. Một bên là những học sinh giỏido thực sự đam mê, yêu thích và có khả năng tự học và kiên trì, chịucạnh tranh cao độ, dưỡng sức để có thể trở thành một nhân tài có thểcống hiến lâu dài cho xã hội. Một bên là tạo ra những học sinh giỏi banđầu từ đam mê, yêu thích, sau biến thành gà chọi trong lò luyện, chỉbiết một mục tiêu duy nhất đi thi đoạt giải và có thể có nhiều hệ lụy đikèm.

Học sinh giỏi Việt Nam rất thông minh, kiên nhẫn, đam mê. Nhưng muốnnhững nhân tài này hữu dụng hơn cho xã hội mai này, có lẽ  chúng ta cầnsớm thay đổi cách dạy, cách học, các thi, cách khuyến khích tài năng chophù hợp thong tin tuyen sinh.

Nguyễn Anh Thi

Xem Thêm :

• Chữa trị biến chứng tiểu đường khó hay dễ